Viêm màng não mủ

Viêm màng não mủ

Viêm màng não mủ là tình trạng nhiễm khuẩn màng não do vi khuẩn gây nên. Bệnh thường gặp ở trẻ em và có tỉ lệ tử vong cao, để lại nhiều di chứng  nếu không được điều trị sớm và kịp thời. Ba tác nhân gây bệnh chính là : Hemophilus Influenza, não mô cầu và phế cầu, riêng ở trẻ sơ sinh có thể gặp các vi khuẩn gram âm như E.coli, Klebsiella, Pseudomonas.

Phân loại

Viêm màng não mủ nguyên phát

Vi khuẩn não mô cầu hoặc H. influenzae xâm nhập trực tiếp vào màng não qua xương sàng.

Viêm màng não mủ thứ phát

Vi khuẩn từ ổ viêm gần màng não, màng tuỷ xâm nhập vào, như ổ viêm tai, viêm xương chũm, viêm xương sọ, viêm xoang, viêm hốc mắt, viêm cơ dọc theo cột sống… Mầm bệnh thường là H. influezae, Phế cầu, Tụ cầu, Liên cầu… xâm nhập vào màng não qua tiếp cận hoặc qua đường bạch huyết.

Vi khuẩn từ một ổ viêm ở xa (như ổ đinh râu, viêm phổi, viêm nội tâm mạc, nhiễm khuẩn tử cung, nhiễm khuẩn ruột, nhiễm khuẩn tiết niệu…) gây nhiễm khuẩn huyết và vi khuẩn vượt qua hàng rào mạch máu – màng não vào màng não. Mầm bệnh ở những trường hợp này thường là: Phế cầu, H. influezae, Tụ cầu, Liên cầu, Trực khuẩn mủ xanh, E. coli, Salmonella…

Do vết thương hoặc phẫu thuật vùng sọ não, cột sống… hoặc do thủ thuật chọc ống sống gây nhiễm khuẩn. Mầm bệnh thường gặp là: Tụ cầu, Liên cầu, Trực khuẩn mủ xanh

Triệu chứng 

– Sốt cao đột ngột liên tục
Thể điển hình: Đau đầu dữ dội đau mỏi cơ khớp, nôn vọt, ỉa lỏng (hoặc táo bón). Trẻ dưới 1 tuổi : bệnh thường đột ngột, hay gặp các biểu hiện bỏ bú, khóc thét, ngủ li bì, dấu hiệu “cổ mềm”.Trẻ sơ sinh : Không điển hình, các biểu hiện hay gặp như bỏ bú, li bì, có thể co giật, suy hô hấp, nhiễm khuẩn huyết. Trẻ sơ sinh cần nghĩ đến viêm màng não mủ khi có các triệu chứng sốt, bú kém, nôn chưa rõ nguyên nhân, đặc biệt khi có nghi ngờ nhiễm khuẩn huyết.

Xét nghiệm máu, dịch não tủy

– Công thức máu : Bạch cầu tăng cao, bạch cầu trung tính chiếm ưu thế.
– Xét nghiệm dịch não tuỷ thường thấy :
+ áp lực dịch não tủy tăng, nước đục (ám khói … hoặc đục như mủ)
+ Số lượng bạch cầu trên 500/ml, trung tính chiếm ưu thế.
+ Protein tăng trên 1 g/l, Glucose giảm dưới 2,2 mmol/l.

Chẩn đoán nguyên nhân

Phải dựa vào kết quả nhuộm gram soi kính và cấy dịch não tuỷ.

Chẩn đoán phân biệt

– Viêm màng não hoặc viêm não do virut : dịch não tuỷ trong, số lượng bạch cầu thường dưới 500/ml trong đó bạch cầu lympho chiếm ưu thế, protein tăng dưới 1g/l.

– VMN do lao : có tiếp xúc nguồn lao, X-quang phổi có tổn thương lao. Dịch não tuỷ trong hoặc vàng chanh, tế bào từ 300 – 500/ml, protein trên 1g/l. Sau 14 ngày điều trị kháng sinh không hiệu quả cần xem xét có viêm màng não do lao hay không.

Điều trị

Phải tuân thủ theo chỉ định của bác sỹ. Tuy nhiên nguyên tắc điều trị là:
– Sử dụng liệu pháp kháng sinh kinh nghiệm
– Sau khi có kết quả nhuộm soi kính : Tùy từng loại vi khuẩn mà sử dụng kháng sinh phù hợp tốt nhất là sử dụng kháng sinh theo kháng sinh đồ.
– Điều trị kết hợp: Chống viêm, chống phù não cho bệnh nhân có hôn mê, phòng co giật, cắt cơn giật.

– Ngoài ra cần chú ý chế độ chăm sóc và dinh dưỡng. Nếu bệnh nhân có hôn mê nên để nằm nghiêng một bên tránh ứ đọng đờm dãi và cho ăn qua sonde.

Các biến chứng – di chứng

Biến chứng:

Tổn thương dây thần kinh sọ não: Có thể tổn thương các dây thần kinh sọ não như dây II, III, IV, VI, VII, VIII…

Áp xe não, áp xe dưới màng cứng, ổ tụ mủ dọc huyết quản, viêm tắc tĩnh mạch, vêm quanh mạch máu não…

Tắc nghẽn dịch não tuỷ và dày dính màng não gây cản trở lưu thông dịch não tuỷ, hội chứng não nước.

Ngoài ra còn các biến chứng ngoài hệ thần kinh, tuỳ theo căn nguyên vi khuẩn gây ra như sốc độc tố, xuất huyết phủ tạng (gặp trong nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não do màng não cầu), viêm khớp, viêm nội tâm mạc, viêm ngoại tâm mạc, viêm thận, viêm phổi…

Di chứng:

Lác, điếc, câm, mù, hội chứng não nước…

Tổn thương thần kinh khu trú gây liệt

Giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, rối loạn tâm thần…

Động kinh.

Dự phòng 
Vaccin viêm màng não mủ H.influenza Typ B (Hib) hiện tại có trong chương trình tiêm chủng mở rộng trong mũi Quinvaxem 5 trong 1, Đối với vaccin phòng viêm màng não mủ khác như phế cầu, não mô cầu nhóm A và C được cung cấp hạn chế tại các cơ sở tiêm chủng dịch vụ.