Bệnh giun chỉ

Bệnh giun chỉ hay còn được gọi là bệnh phù chân voi vì bệnh gây ra đau đớn và biến dạng chi khiến chi có hình dáng to lớn khác thường, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng ở nhiều quốc gia nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới. Bệnh gây ra tình trạng khuyết tật tạm thời hoặc vĩnh viễn cho người mắc.

Ấu trùng này được truyền từ người này sang người khác qua vector trung gian là muỗi, chúng nhiễm phải ấu trùng giun chỉ khi đốt người, ký sinh trùng khi đó sẽ xâm nhập vào trong da và từ đó chúng đi vào cơ thể con người, tiếp đó ấu trùng di chuyển vào hệ bạch huyết, ở đó chúng phát triển thành giun trưởng thành trong hệ thống bạch huyết của người, người là ký chủ vĩnh viễn. Sau đó vì lý do nào đó giun bị chết trong hệ bạch huyết gây ra tình trạng viêm bạch mạch rồi gây ra hiện tượng phù chân voi

Theo dự đoán của Tổ chức Y tế thế giới năm 2013, khoảng 1,4 tỷ người có nguy cơ nhiễm giun chỉ bạch huyết và có hơn 120 triệu người đang nhiễm bệnh trong đó có 40 triệu người bị biến dạng và mất khả năng lao động do bệnh gây ra

Một số quốc gia đã thanh toán được bệnh giun chỉ bạch huyết hiện như Bắc Mỹ, Nhật Bản, Úc, và một số nước đã khống chế được bệnh này như Trung Quốc. Bệnh còn phổ biến tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới: châu Phi, châu Á, Philippines, Indenesia và các đảo ở phía nam Thái Bình Dương, Ấn Độ, Costa Rica và phía bắc của Nam Mỹ

Tại Việt Nam tiến hành điều tra tại 145 huyện của 50/52 tỉnh vào năm 2000: Có 77 trường hợp dương tính /115.741 người được xét nghiệm trong 12 quận, huyện. Tỷ lệ có ấu trùng giun chỉ bạch huyết là rất thấp hoặc 0 (%). Bệnh giun chỉ tập trung nhiều ở các tỉnh miền Bắc Việt Nam, tuy nhiên đã phát hiện thấy nhiều vùng miền trung Trung Bộ có bệnh giun chỉ bạch huyết. Bệnh thường khu trú thành từng điểm nhỏ, từng thôn, xã.

Trung gian muỗi truyền bệnh gặp ở Việt Nam chủ yếu là:

• Culex quinquefasciatus, Culex vishnui
• Muỗi annulifera, Ma.uniformis 
• Anopheles hyrcanus
• Ngoài ra các loài muỗi khác như: Anopheles barbumbrosus, Anopheles letifer cũng có khả năng truyền bệnh giun chỉ.

Triệu chứng lâm sàng

Đa số người bệnh nhiễm giun chỉ bạch huyết (có ấu trùng trong máu) nhưng không có các biểu hiện lâm sàng trong nhiều năm hoặc cả đời; trường hợp có biểu hiện như sau:

Thời kỳ ủ bệnh

Thường từ 8 đến 16 tháng. Người bệnh không có triệu trứng gì hoặc mệt mỏi, sốt nhẹ, có hiện tượng nổi mẩn, bạch cầu ái toan tăng, xét nghiệm máu có ấu trùng. Thời kỳ này có khả năng truyền bệnh cao vì người bệnh có mầm bệnh trong người mà không rõ các triệu chứng bệnh để điều trị.

Thời kỳ cấp tính

Sốt: có thể sốt cao, xuất hiện đột ngột, kèm theo mệt mỏi và nhức đầu nhiều, thường tái phát từng đợt, mỗi đợt kéo dài 3 – 7 ngày

Viêm bạch mạch và hạch bạch huyết: thường xuất hiện sau sốt vài ngày, xuất hiện viêm đỏ, đau dọc theo bạch mạch, thường là mặt trong chi dưới. Hạch bẹn có thể sưng to đau.

Thời kỳ mạn tính

Bệnh nhân gầy sút nhanh. Các triệu chứng của bệnh tự hết, nhưng xuất hiện dần hiện tượng phù voi

Có thể viêm hoặc phù bộ phận sinh dục: viêm thừng tinh, viêm tinh hoàn, tràn dịch màng tinh hoàn. Nếu có viêm bạch mạch mạn tính ở bộ phận sinh dục, bệnh nhân có thể biểu hiện triệu chứng bìu voi hoặc vú voi

Phù voi chi dưới: là triệu chứng thường gặp nhất với đặc điểm phù cứng, da dày như chàm hóa. Tùy mức độ phù có thể từ bàn chân lên đến đùi

Tiểu dưỡng chấp: biểu hiện lâm sàng bằng đi tiểu ra nuớc trắng đục như nước vo gạo, để lâu không lắng; đôi khi lẫn máu đi kèm, trường hợp lượng dưỡng chấp trong nước tiểu nhiều, để lâu nước tiểu có thể đông lại như cục mỡ

Chẩn đoán

Xét nghiệm máu tìm ấu trùng giun chỉ là phương pháp cho chẩn đoán xác định trong giai đoạn sớm của bệnh. Ngoài ra cần căn cứ vào dịch tễ học và triệu chứng lâm sàng để xác nhận chẩn đoán

Điều trị

Sử dụng thuốc Diethylcarbamazine, nó có tác dụng diệt ấu trùng giun chỉ, và phần nào diệt giun chỉ trưởng thành. Thời gian bán hủy của DEC trong cơ thể là 2 – 12 giờ, thuốc thải trừ chủ yếu qua thận

Albendazole có khả năng ức chế sinh sản của giun trưởng thành. Khi dùng phối hợp với DEC, albendazole làm tăng hiệu quả diệt ấu trùng

Trong đợt cấp tính, chỉ được điều trị triệu chứng: hạ sốt, giảm đau (có thể dùng paracetamol), nghỉ ngơi, không được dùng thuốc điều trị đặc hiệu DEC

Kháng sinh chống bội nhiễm: trường hợp cấp, có thể dùng kháng sinh toàn thân uống hoặc tiêm tùy theo mức độ bội nhiễm

Sau khi qua đợt cấp, mới sử dụng thuốc điều trị đặc hiệu DEC diệt giun chỉ lượng như trên.

Phòng bệnh

Phổ biến, giáo dục cho người dân về tác hại và cách phòng chống bệnh giun chỉ

Vệ sinh môi trường: Hạn chế muỗi vào nhà bằng cách lấp bớt ao tù, vũng nước đọng, khơi thông cống rãnh để làm giảm sự sinh sản của muỗi

Tẩm màn, phun tồn lưu bằng hóa chất diệt muỗi và côn trùng.